دیافراگم (Aperture) چیست؟ آشنایی با دیافراگم در عکاسی

دیافراگم در دوربین چیست؟ دیافراگم (Aperture) یکی از سه اصل اساسی در عکاسی است -دو اصل دیگر ایزو (ISO) و سرعت شاتر (Shutter speed) هستند.

در این مقاله، همه چیزهایی را که باید درباره دیافراگم بدانید، توضیح می دهیم.

 

دیافراگم (Aperture) چیست؟

دیافراگم (Aperture) یک دریچه درون لنز است که نور از طریق آن به داخل دوربین منتقل می شود. کار دیافراگم بسیار شبیه به چشم انسان است. وقتی که شما در محیط های پرنور یا تاریک قرار می گیرید، مردمک چشمتان گشاد یا تنگ می شود و سایز آن تغییر می کند. در عکاسی، “مردمک” لنز شما، دیافراگم نامیده می شود. شما می توانید اندازه دیافراگم را کوچک یا بزرگ کنید تا نور بیشتر یا کمتری به سنسور دوربین تان برسانید. تصویر زیر، دیافراگم را در یک لنز نشان می دهد:

 

 

دیافراگم مي تواند با کنترل عمق ميدان، به عکس های شما بعد و حجم دهد. از طرفی به کمک آن قادر خواهید بود عکسی با عمق میدانی کم و پس زمینه ی تار داشته باشید، و یا می توانید تصاویر تماما شارپی بگیرید و مهم تر از این ها، نور عکس هایتان را تنظیم کنید.

تاثیر دیافراگم (Aperture) در نوردهی (Exposure) عکاسی

دیافراگم تاثیرات مختلفی بر روی عکس های شما دارد. یکی از مهم ترین آنها، میزان روشنایی یا Exposure تصاویر شماست. با تغییر اندازه دیافراگم، مقدار نوری که به سنسور دوربین شما می رسد تغییر می کند و در نتیجه روشنایی تصاویر شما را تحت تاثیر قرار می دهد.

یک دیافراگم بزرگ، نور زیادی را عبور می دهد و در نتیجه عکس شما روشن تر می شود. در مقابل، یک دیافراگم کوچک عکس شما را تیره تر می کند. با نگاهی به تصویر زیر می بینید که چگونه دیافراگم بر روی نور عکس ها اثر می گذارد:

تاثیر دیافراگم (Aperture) بر عمق میدان (Depth of field)

از دیگر تاثیرات اساسی دیافراگم، “عمق میدان” است. عمق میدان، بخشی از عکس است که در آن عناصر از نزدیک تا دور، شارپ باشند. بعضی از تصاویر عمق میدان کمی دارند، در نتیجه پس زمینه عکس در آنها به طور کامل خارج از فوکس میشود. دسته ای دیگر از تصاویر دارای عمق میدان زیاد اند، تا جایی که هم سوژه و هم پس زمینه عکس، شارپ است.

در تصویر بالا می بینیم که سوژه (دختر) در فوکس قرار دارد و شارپ است و پس زمینه خارج از فوکس و مات است. انتخاب دیافراگم باز در اینجا نقش اساسی دارد و دلیل آن هم ایجاد عمق میدانی کم برای تاکید بر سوژه و جداسازی آن از پس زمینه است. اگر برای گرفتن همین عکس از دیافراگم کوچک تری استفاده می شد، تمام عکس از جلو تا انتها، شارپ به نظر می رسید و دیگر نمی شد سوژه را از پس زمینه تفکیک کرد.

یک ترفند برای اینکه این رابطه در ذهن تان بماند به این صورت است: دیافراگم بزرگ، باعث می شود مقدار زیادی از پس زمینه عکس شما تار شود. از این دیافراگم غالبا برای عکس های پرتره یا عکاسی از اشیائی که مایلید آن ها را از پس زمینه تفکیک کنید، استفاده می شود.

گاهی اوقات هم می توانید فریم را طوری ببندید که سوژه در پشت و اشیائی جلوی آن قرار داشته باشند که باز با کمک دیافراگم می توانید آن هارا تار کنید. مانند عکس زیر:

نکته: به کیفیت بخشی از عکس که خارج از فوکس و بلوری است، بوکه گفته می شود. برای ایجاد بوکه باید از دیافراگم بزرگ و کم کردن فاصله ی دوربین از سوژه کمک گرفت.

ما در مقاله ای دیگر از آکادمی هنر، بوکه را به طور کامل توضیح داده ایم.

از طرف دیگر، دیافراگم کوچک باعث می شود که پس زمینه عکس مقدار کمتری تار شود که برای عکاسی منظره و معماری بسیار مناسب است. درعکس زیر، از دیافراگم کوچک استفاده شده تا هم پیش زمینه وهم پس زمینه عکس از جلو تا انتها به یک اندازه در تصویر شارپ باشد:

 

در اینجا یک مقایسه سریع برای نشان دادن تاثیر دیافراگم بزرگ و کوچک از یک سوژه آورده شده است:

همانطور که مشاهده می کنید در عکس سمت چپ، فقط سر مارمولک در فوکس و شارپ است و پیش زمینه و پس زمینه تار شده است. در حالی که در عکس سمت راست همه چیز شارپ است و این تفاوت را اندازه دیافراگم بوجود می آورد.

f-stop و عدد f چیست؟

تا به حال فقط راجع به کلیت دیافراگم صحبت کرده ایم؛ اکنون می خواهیم بیاموزیم که اندازه دیافراگم را با چه علامت و اعدادی نشان می دهند. اندازه را با حرف f قبل از عدد نشان می دهند مثل: f/8.

احتمالا تا به حال متوجه علامت هایی چون f/2، f/3.5 ، f/8 و غیره روی LCD یا منظره یاب دوربین خود شده اید. بعضی دوربین ها اندازه دیافراگم را بدون علامت / نشان می دهند مثل f8.

اگر می خواهید بیستر در این باره بدانید، به مقاله ی ما راجع به f-stop سر بزنید.

دیافراگم کوچک (Small aperture) و دیافراگم بزرگ (Large aperture)

این مطلب ممکن است کمی پیچیده به نظر برسد اما به زودی برایتان جا می افتد. باید کاملا به این نکته توجه داشته باشید که: اعداد کوچک نشانگر دیافراگم بزرگ و اعداد بزرگ نشانگر دیافراگم کوچک اند.

برای مثال f/2.8 از f/4 بزرگتر و از f/11 بسیار بزرگ تر است.

به این چارت نگاهی بیاندازید:

این موضوع در ابتدا عکاسان مبتدی را گیج می کند چون خلاف چیزی است که انتظار دارند؛ اما توضیح ساده ای برای آن وجود دارد و آن هم این است که: دیافراگم کسر است.

برای مثال وقتی با دیافراگم f/16 سر و کار دارید میتوانید به شکل کسر  1/16(یک شانزدهم) به آن نگاه کنید. امیدواریم این موضوع که مثلا کسر 4/1 از کسر 16/1 بزرگ تر است را به خاطر داشته باشید!

با نگاه کردن به جلوی دوربین خود متوجه این موضوع می شوید:

بنابراین اگر عکاسان استفاده از دیافراگم بزرگ را برای نوع خاصی از عکاسی پیشنهاد می کنند، راجع به چیزی مثل f/1.4  یا  f/2یا f/2.8 حرف می زنند یا برعکس اگر صحبتی از دیافراگم کوچک می شود، منظور چیزی مثل f/8 یا f/16 است.

نحوه انتخاب دیافراگم (Aperture) مناسب

اکنون که با برخی نمونه های f-stop آشنا شدیم، ازکجا بفهمیم چه دیافراگمی برای عکس مورد نظر خود استفاده کنیم؟ در اینجا باید دوباره به نوردهی و عمق میدان که دو عامل تاثیرگذار دیافراگم بودند، برگردیم.

ابتدا برای نشان دادن تفاوت های روشنایی در اندازه های مختلف دیافراگم، این تصاویر را ببینیم:

وقتی که در یک محیط تاریک هستید، برای گرفتن عکسی با روشنایی مناسب بهتر است از دیافراگم بزرگ مانند f/2.8 استفاده کنید. (یک بار دیگر مثال مردمک چشم را زمانی که تلاش می کند در تاریکی حداکثر نور را به خود جذب کند، به خاطر آورید.)

در مورد عمق میدان، به یاد بیاورید که یک دیافراگم بزرگ مانند f/2.8 باعث می شود مقدار زیادی از پس زمینه عکس تار شود (مناسب برای پرتره با فوکوس کم)؛ در حالی که دیافراگمی مانند f/8 یا f/16 به شما کمک می کند سوژه و پس زمینه ی شارپ داشته باشید (مناسب برای عکاسی منظره، معماری و ماکرو).

اگر روی دیافراگمی که انتخاب کردید، عکس شما بیش از حد روشن یا تاریک شد نگران نباشید. اکثر اوقات می توانید برای جبران، سرعت شاتر را تنظیم کنید یا اگر تا آخرین حد سرعت شاتر خود رفتید، ISO را افزایش دهید.

دراینجا یک نمودار داریم که به سادگی هر چیزی که تا کنون گفته ایم را نشان می دهد:

 

[table id=1 /]

نحوه تنظیم دیافراگم (Aperture) در دوربین عکاسی

اگر می خواهید برای یک عکس، دیافراگم را به صورت دستی انتخاب کنید (که ما آن را به شدت توصیه می کنیم)، دو حالت (mode) وجود دارد: حالت تقدم دیافراگم (Aperture-priority mode) و حالت دستی (Manual mode).

در اکثر دوربین ها حالت تقدم دیافراگم به صورت A یا Av و حالت دستی با M نشان داده می شود. معمولا می توانید این حروف را در دایلی (dial) که روی دوربینتان قرار دارد، ببینید.

 در حالت تقدم دیافراگم، دیافراگم را شما انتخاب می کنید و دوربین به طور خودکار، سرعت شاتر شما را تنظیم می کند. در حالت دستی، دیافراگم و سرعت شاتر را خودتان انتخاب می کنید.

محدودیت های لنز: بزرگ ترین (Maximum aperture) و کوچک ترین حالت دیافراگم (Minimum aperture)

هر لنزی دارای محدودیتی است که به دیافراگم یک مقدار حداکثر و حداقل می دهد. اگر به مشخصات لنز خود نگاهی بیندازید می بینید که حداکثر و حداقل اندازه دیافراگم آن چیست. برای اکثر عکاسان، بزرگترین اندازه دیافراگم مهم تر است زیرا به ما می گوید لنز حداکثر چقدر نور می تواند جذب کند (یعنی اساسا در چه مقدار تاریکی، می توانید عکس بگیرید).

یک لنز که دارای حداکثر دیافراگم f/1.4 است؛ به عنوان یک لنز “سریع” شناخته می شود زیرا نسبت به یک لنز “کند” با حداکثر دیافراگم f/4 می تواند نور بیشتری را از خود عبور بدهد. به همین دلیل هم لنزهایی با دیافراگم بزرگ تر، گران قیمت تر اند. در مقابل، حداقل اندازه دیافراگم اهمیت چندانی ندارد چرا که تقریبا همه ی لنزها دارای حداقل مقدار f/16 اند.

در بر بعضی از لنزهای زوم، با افزایش و کاهش زوم، حداکثر دیافراگم تغییر می کند. به عنوان مثال، در لنز Nikon 18-55mm f/3.5-5.6 AF-P، حداکثر دیافراگم در فاصله کانونی های بیشتر، به تدریج از f/3.5 به f/5.6 تغییر می کند. اکثر لنزهای زوم گران قیمت، حداکثر دیافراگم را در محدوده زوم خود ثابت نگه می دارند مانند لنز Nikon 24-70mm f/2.8. لنزهای پرایم نیز حداکثر دیافراگم بیشتری نسبت به لنزهای زوم دارند که یکی از مزایای اصلی آنها همین است.

حداکثر دیافراگم یک لنز به قدری مهم است که همراه با اسم دوربین می آید و برای نوشتن آن به جای / از : استفاده می شود. مانند عکس Nikon 50mm 1:1.4G زیر:

مثال هایی از کاربرد دیافراگم های مختلف

تا اینجا توضیحات کاملی درباره چگونگی عملکرد دیافراگم و تاثیرات آن بر عکس داده ایم و حالا می خواهیم نگاهی به کاربرد f-stop های مختلف بیاندازیم.

• f/0.95 – f/1.4: چنین دیافراگم سریعی فقط روی لنزهای پریمیوم پرایم یافت می شود و به لنز این امکان را می دهد که تا جای ممکن نور جذب کند. این قابلیت برای عکاسی در نور کم (مانند عکاسی در محیط بسته، عکاسی از آسمان شب، مراسم عروسی، پرتره در مکان نیمه تاریک و غیره) بسیار مناسب است. با این f-stop های عریض به راحتی می توانید عکسی با فاصله کم از سوژه و عمق میدانی کم بگیرید طوریکه سوژه از پس زمینه جدا باشد.

• f/8 – f/2: برخی لنزهای پرایم enthusiast-grade به f/1.8 محدود اند و قابلیت عکاسی در نور نسبتا کم را دارند. با این حال اگر مایلید عکس هایی متناسب با کیفیت های زیبایی شناختی بگیرید،
• 3این لنزها خیلی به کارتان خواهند آمد. عکسبرداری بین مقادیر f/1.8 تا f/2 عمق میدانی مناسبی برای عکس گرفتن از سوژه با فاصله ی نزدیک می دهد و به کمک آن می توان بوکه ی زیبایی خلق کرد.

• f/2.8 – f/4: اکثر لنزهای زوم حرفه ای و enthusiast به بازه ی f/2.8 تا f/4 محدود اند. با اینکه به اندازه ی لنزهای f/1.4 نمی توانند نور جذب کنند اما دارای قابلیت تثبیت کنندگی (لرزشگیری) اند که باعث کاربردی شدنشان حتی برای عکسبرداری در محیط های کم نور می شود. لنزهای f/2.8 تا f/4 عمق میدانی و شارپنس مناسبی را برای اکثر سوژه ها فراهم می کنند و برای مواردی مثل سفر، ورزش و طبیعت به اندازه ی باقی موارد مناسب اند.

• f/5.6 – f/8: این لنزها بسیار مناسب عکاسی منظره و معماری و نیز جمعیت هستند. مقدار f/5.6 شارپنس سرتاسری خوبی به عکس می دهد و f/8 زمانی که عمق میدانی بیشتری نیاز باشد، مورد استفاده قرار می گیرد.

• f/11 – f/16: غالبا برای عکاسی منظره، معماری و ماکرو که بیشترین عمق میدانی لازم است، استفاده می شود. توجه داشته باشید که با فراتر رفتن از f/8 به دلیل پراش نور در لنز، شارپنس عکس شما کم می شود.

f/22 و کوچک تر از آن: تنها زمانی که که به کار خود مطمئن هستید از این f-stop استفاده کنید. شارپنس عکس در این مقادیر بسیار کم است و اگر به عمق میدان بیشتری نیاز داشتید، بهتر است از سوژه فاصله بگیرید یا از تکنیک فوکس استکینگ استفاده کنید.

تاثیر دیافراگم (Aperture) بر عکس ها

تا به حال فکر کرده اید غیر از تغییر در روشنایی و عمق میدان، دیافراگم چه چیزهای دیگری را تغییر می دهد؟

در این قسمت به سایر کاربردهای آن از شارپنس تا ایجاد افکت ستاره ای (Starburst) می پردازیم.

عکس بالا با f/16 گرفته شده و از پیش زمینه تا پس زمینه، همه چیز در فوکس است. پراش نور در چنین دیافراگم های کوچکی، مشکلاتی ایجاد می کند که در ادامه به آنها می پردازیم.

قبل از ورود به جزئیات به لیستی از تاثیرات دیافراگم نگاهی می اندازیم:

– روشنایی یا نوردهی

– عمق میدان

– کم شدن شارپنس به دلیل پراش نور

– کم شدن شارپنس بسته به کیفیت لنز

– ایجاد افکت ستاره ای (Starburst)

– دقت سنسور غبار گرفته ی دوربین

– ایجاد بوکه

– تغییر فوکوس در برخی لنزها

– قابلیت فوکوس در نور کم (تحت شرایطی)

– کنترل میزان نوردهی فلاش

تا اینجا با دو مبحث اول آشنا شدیم اما هنوز ناگفته های زیادی هست! با ما همراه باشید تا به سراغ این ناگفته ها برویم.

عکاسان پرتره با هدف جدا کردن سوژه از پس زمینه، از دیافراگم های عریضی چون f/1.4 یا  f/2استفاده می کنند. این کار به آنها اجازه می دهد که سوژه را در مرکز توجه بیننده قرار دهند.

با این حال قرار نیست در همه ی عکس ها هدف همین باشد؛ مثلا در عکاسی منظره و معماری از دیافراگم های کوچکتری مثل f/8 و f/11 با هدف فوکوس سرتاسری، استفاده می شود.

تاثیر منفی پراش نور (Diffraction)

اگر عکاسی منظره می کنید و می خواهید همه ی عناصر عکس تا جای ممکن شارپ باشد باید از دیافراگم های خیلی کوچک مثل f/22 و f/32 استفاده کنید، نه؟ جواب این است: نه!

اگر به عکس مارمولک که با f/4 و f/32 گرفته شده بود برگردیم، متوجه مشکلاتی می شویم. با زوم 100% روی دو عکس زیر تفاوت هایی می بینیم:

پراش نور (Diffraction) زمانی اتفاق می افتد که شعاع های موازی نور هنگام عبور از لنز از همدیگر دور می شوند و با یکدیگر تداخل ایجاد کرده و در نهایت از شارپنس (Sharpness) عکس کم می کنند. طبیعتا هرچقدر دیافراگم کوچکتر باشد، این پدیده شدیدتر خواهد بود.

نتیجه پراش نور در عکس ها به عواملی مانند سایز سنسور دوربین و سایز پرینت نهایی بستگی دارد. این پدیده آنقدرها هم مشکل ساز نیست، در بیشتر موارد استفاده از لنزهایی چون f/11  یا f/16 به نتیجه ی کار می ارزد چرا که عکس های نهایی، عمق میدان خوبی دارند.

چگونه خطاهای لنز (ابیراهی یا Aberration)، شارپنس (sharpness) عکس را تحت تاثیر قرار می دهد؟

بنا به دلایلی همه می خواهند عکس های شارپ بگیرند! یکی از راه های رسیدن به عکس شارپ، به حداقل رساندن خطاهای لنز است. خطاهای لنز چیست؟ به بیان ساده همان مشکلاتی در کیفیت عکس است که توسط لنز ایجاد می شود.

اگرچه بیشتر مشکلاتی که برای کیفیت عکس بوجود می آید از قبیل فوکس اشتباه، نوردهی کم، ترکیب بندی بد و غیره، به دلیل خطا و اشتباه محاسباتی عکاس است؛ مسبب خطای لنز، خود لنز است. این خطاهای ابتدایی و اپتیکی از هر لنزی سر می زند. با این حال بعضی از لنزها بهتر عمل می کنند.

به عنوان مثال عکس زیر را ببینید:

خطایی که اینجا رخ داده باعث شده عکس پس از کراپ، تار و نورهای موجود در آن محو شوند. این خطا به شکل های مختلفی رخ می دهد؛ مثلا ممکن است تنها گوشه ای از عکس مات شود یا لنزتان روی دیافراگم خاصی تصویر مات ایجاد کند.

از انواع خطاهای رایج لنز می توان به تیرگی پیرامونی (vignetting)، ابیراهی کروی (spherical aberration)، کما (coma)، اعوجاج (distortion) و غیره اشاره کرد. مهم ترین نکته این است که بدانیم این خطاها چرا رخ می دهند و تنظیم دیافراگم چگونه به کاهش آنها کمک می کند.

طراحی لنز کار آسانی نیست و حتی لنزهای پیشرفته ی امروزی هم خالی از عیب نیستند.

در هر عکسی، معمولا مرکز آن بدون عیب است و نقاطی مانند گوشه ها دچار ایراد می شوند و این بخاطر دشواری طراحی لنز و ظریف کاری های مربوط به آن در حاشیه ی لنز است. به شکل زیر نگاه کنید:

بخش های مختلف لنز: قسمت های کناری که طراحی آن ها بسیار دشوار است، قسمت مرکزی که طراحی آن آسان است، دیافراگم نور را در حاشیه ی لنز مسدود می کند و البته این باعث ایجاد گوشه های تاریک در عکس نمی شود زیرا قسمت های مرکزی لنز همچنان نور را به قسمت های حاشیه ای منتقل می کند. حین بسته شدن دیافراگم، مقدار نوری که در حاشیه ی لنز مسدود می شود بیشتر و بیشتر شده و به سنسور نمی رسد. تنها نوری که توسط مرکز جذب شده به سنسور رسیده و باعث شکل گیری عکس می شود.

همانطور که در شکل بالا دیدید، طراحی قسمت مرکزی لنز به مراتب آسان تر است و نتیجه این است که با کوچکتر شدن (و نه کوچکترین) دیافراگم، ابیراهی یا عدم انطباق کانونی کمتری خواهیم داشت.

با مثال زیر راحت تر متوجه این موضوع می شوید:

چیزی که مشاهده می کنید به نظر می آید نتیجه ی افزایش شارپنس باشد اما در حقیقت نتیجه ی کاهش ابیراهی است: با دیافراگم f/50.6 عکسی با ابیراهی قابل مشاهده ی کمتری (شارپنس بیشتری) نسبت به f/1.4 خواهید داشت.

اما سوالی که اینجا مطرح می شود این است: اگر دیافراگم کوچک باعث بروز پراش نور شده و در نتیجه ی آن هم شارپنس عکس کم می شود؛ پس چیزی که بالا مطرح کردیم چیست؟

اکثر لنزها روی f/4 ، f/5 یا f/8 بیشترین شارپنس را دارند. در این مقادیر، دیافراگم به قدری کوچک هست که نور را در حاشیه ی لنز مسدود کند اما آنقدری کوچک نیست که پراش نور در آن شدید باشد.

نکته: گاهی اوقات ابیراهی با کوچک کردن دیافراگم برطرف نمی شود و حتی ممکن است شدیدتر شود. برای مثال در ابیراهی رنگی (Axial chromatic aberration) حاشیه های رنگی ای در گوشه های فریم بوجود می آید که رفع آن همیشه با تغییر اندازه دیافراگم اتفاق نمی افتد. این طبیعی است و علتش این است که کار دیافراگم کوچک، کاهش ابیراهی نیست و تنها نوری که از حاشیه لنز عبور می کند را مسدود می کند؛ بنابراین اگر حاشیه علت مشکل نباشد با کوچک کردن دیافراگم هم مشکل برطرف نخواهد شد.

افکت ستاره ای یا استاربرست (Starburst)

این نوع افکت در بسیاری از عکس ها دیده می شود که نمونه ای از آن را در عکس زیر می توانید ببینید:

اساسا با هر نوع تیغه ی دیافراگم می توان این افکت را خلق کرد تنها لازم است چیزی جلوی بخشی از نور را گرفته باشد (مانند شاخه های درخت جلوی بخشی از نور خورشید). این افکت در عکاسی منظره بسیار رایج است. برای ایجاد starburst خوب ازیک دیافراگم کوچک استفاده کنید.

خلق این افکت به لنز هم بستگی دارد. مثلا اگر لنز شما شش تیغه ی دیافراگم داشته باشد، شش پرتو ستاره ای یا اگر هشت تیغه داشته باشد، هشت پرتو و اگر نه تیغه داشته باشد، هجده پرتو خواهید داشت.

چرا هجده؟ چون با لنزهایی که تعداد تیغه هایشان فرد است؛ دو برابر تعداد تیغه، پرتو خواهیم داشت و علت هم این است که در آنهایی که تعداد تیغه ها زوج است، پرتوهای نور همپوشانی می کنند و دقیقا همان تعداد پرتو در عکس به ما می دهند. عکس زیر این موضوع را بهتر توضیح می دهد:

البته تنها چیزی که در شکل گیری افکت ستاره ای یا sunburst نقش دارد تعداد تیغه ها نیست و شکل آنها نیز تاثیرگذار است. بعضی تیغه های دایره ای پس زمینه ی مات خارج از فوکس بهتری می سازند و بعضی دیگر که صاف اند پرتوهای شارپ تر و واضح تری به ما می دهند.

باز هم بگوییم که برای خلق این افکت، بعضی لنزها بهتراند. برای این کار لنزی که به ایجاد سانبرست های خوب، معروف است را بیابید و آن را روی f/16 تنظیم کنید. مطمئنا از نتیجه راضی خواهید بود.

در آخر نکته ی دیگری که باید اضافه کرد این است که وقتی از خورشید عکس می گیرید تعدادی نقاط روشن در عکس شما ایجاد می شود که بسته به دیافراگم انتخابی، اندازه و شکل این نقاط تغییر می کند.

دیافراگم کوچک (Small aperture) و عناصر ناخواسته

هنگام عکس گرفتن از حصار، پنجره ی کثیف، گیاهان یا حتی قطرات آب روی لنزتان با دیافراگم کوچک ممکن است کمی از نتیجه ناامید شوید.

دیافراگم های کوچکی مثل f/11 و f/16 به عکستان عمق میدانی می دهد که گاهی اوقات باعث می شود عناصری که نمی خواهید در فوکس باشند نیز شارپ شوند. مثلا اگر نزدیک دریا یا آبشار در حال عکاسی هستید؛ دیافراگمی مانند f/16 قطره آبی که روی لنزتان هست را هم به صورت واضح می گیرد.

این عکس با f/16 گرفته شده و قطره ای که با دیافراگم بزرگتر می تواند نامعلوم تر باشد، با این دیافراگم خیلی واضح است.

برای رفع این مشکل می توان از دیافراگم بزرگتر مثل f/5.6 استفاده کرد و در آن صورت، قطره خارج از فوکس و حتی غیر قابل مشاهده خواهد بود. البته که به راحتی می توانید قطره را از روی لنز پاک کرده و دوباره عکس بگیرید اما همین کار هنگام عکس گرفتن از پنجره ی کثیف ممکن نیست.

مثال دیگر وقتی است که هنگام عکاسی روی لنزتان غبار می نشیند. خوشبختانه حذف کردن اینگونه موارد با برنامه هایی مثل فتوشاپ یا لایت روم به راحتی امکان پذیر است اما به هر حال حذف تعداد زیادی از آنها وقت زیادی از شما می گیرد و برای همین هم همیشه سعی کنید لنزتان را تمیز نگه دارید و اگر به هر دلیلی لنز کثیف است، در مورد استفاده از دیافراگم های کوچک احتیاط کنید.

تغییراتی در بوکه (Bokeh)

بوکه چیست؟ بوکه در واقع کیفیت بخشی از عکس است که در محدوده فوکس قرار نمی گیرد. همانطور که گفتیم دیافراگم های مختلف، کیفیت بوکه را تغییر می دهند.

 بوکه همیشه شکل تیغه های دیافراگم شما را می گیرد؛ بنابراین مثلا اگر تیغه ها قلب شکل باشند، نقاط خارج از فوکس شما در عکس هم به شکل قلب در خواهد آمد. به این نوع بوکه اصطلاحا بوکه ی شکل دار می گویند.

نکته جالب توجه این است که در بعضی از لنزها ، تیغه های دیافراگم با باز و بسته شدن تغییر شکل می دهند. اگرچه همه لنزها اینگونه نیستند اما دیافراگم های بزرگ مثل f/1.8 تاری پس زمینه ی گردتری نسبت به دیافراگم های کوچک تر دارند. همچنین در دیافراگم های بزرگ، تاری بیشتری در پس زمینه ایجاد می شود چرا که عمق میدان کمتر است.

لنزهای دیگر ممکن است روی دیافراگم های کوچک تر بهتر عمل کنند یا ممکن است مشکلات دیگری (مانند تار شدن تکه ای پس زمینه (choppy background blur) در حاشیه فریم) برای ایجاد بوکه روی دیافراگم های بزرگتر ایجاد کنند.

اگر بوکه برای شما مهم است بهتر است این موارد را روی لنزهای خود تست کنید. چند عکس خارج از فوکس با استفاده از دیافراگم های متفاوت از یک صحنه شلوغ بگیرید و ببینید کدام یک بهتر است. بیشتر اوقات بهترین نتیجه با بزرگترین دیافراگم میسر می شود اما این موضوع همیشه صدق نمی کند.

مشکلات تغییر نقطه فوکس (Focus shift)

در لنزهای خاصی -حتی اگر دوربین روی فوکس دستی است، ممکن است نقطه فوکس شما با استفاده از دیافراگم های کوچک تر تغییر کند. حالا چگونه بفهمیم که لنز شما در تغییر فوکس مشکل دارد؟ از این مراحل کمک بگیرید:

1. دوربین را روی سه پایه بگذارید و آن را روی حالت فوکس دستی (manual focus) تنظیم کنید.
2. شیئ ای با جزئیاتی جلو  یا پشت آن انتخاب کرده و روی مرکز آن فوکس کنید. انتخاب میز که مثلا رومیزی ای روی آن است گزینه ی خوبی است.
3. توجه کنید که وقتی روی عکسی که گرفته اید زوم کردید، جزئیات هم باید مانند بقیه نواحی عکس که خارج از فوکس بوده، در مقیاس پیکسل قابل مشاهده باشند.
4. عکسی با بزرگترین دیافراگم و عکس دیگری با دیافراگم خیلی کوچکتری بگیرید. (لازم نیست روی هر 1/3 stop یک عکس بگیرید؛ روی f/2 f/2.8 f/4  f/5.6 و  f/8کافی است) دقت کنید که دکمه فوکس را فشار نمی دهید و دارید از حالت دستی استفاده می کنید.
5. با کامپیوتر روی عکس هایی که با دیافراگم های مختلف گرفتید زوم 100% کنید و ببینید که با کوچک شدن دیافراگم، تغییر فوکوس روی نقاط شارپ عکس ها چقدر شدید است. هرچقدر شدیدتر باشد، مشکل تغییر نقطه فوکس حادتر است.

در اینصورت می توانید برای جبران مشکل این کارها را انجام دهید:

• با بزرگترین دیافراگم، فوکس کنید.
  • روی دیافراگم های مدیوم تا بزرگ از f/2.8 تا f/5.6 روی لایو ویو تنظیم کرده سپس فوکس کنید. فوکوس دستی یا خودکار فرقی نمی کند.
    • روی دیافراگم هایی مثل f/11 یا f/16 عمق میدان به اندازه ای زیاد خواهد بود که مشکلات فوکوس به چشم نیایند؛ بنابراین فوکس معمولی کنید.

نکته: مشکل تغییر نقطه فوکس نیز شکل دیگری از ابیراهی است. حاشیه ی لنز به اندازه ی مرکز آن فوکس نمی کند بنابراین با کوچک تر کردن دیافراگم – مسدود کردن نور حاشیه – نقطه فوکس شما به آرامی تغییر می کند.

سهولت فوکوس (Focus)

تنظیمات فوکوس خودکار (auto focus) روی دوربین تا زمانی که مقداری نور به سنسور نرسد، به خوبی کار نمی کند.

معمولا این موضوع مشکل ساز نمی شود. حتی اگر از دیافراگمی به کوچکی f/16 استفاده می کنید، دوربینتان برای فوکوس از دیافراگم بزرگتری مثل f/2.8 استفاده خواهد کرد و تنها زمانی به f/16 تغییر می کند که دوربینتان در حال عکس گرفتن باشد.

اما این کار همیشه ممکن نیست.

برای مثال اگر بزرگترین دیافراگمی که می توانید استفاده کنید کوچک است (مثل f5.6 یا f/6.3) دوربینتان برای فوکوس قادر به استفاده از دیافراگم بزرگ تری نخواهد بود. به همین دلیل است که لنز زوم گران قیمت Nikon 70-200mm f/2.8 می تواند در نور کم فوکوس کند در حالیکه لنز های ارزان تر (مثل70-300mm f/4.5-5.6) قدرت فوکوس در تاریکی را از دست می دهند.

بنابراین حداکثر اندازه دیافراگم لنز شما برای فوکوس آسان بسیار مهم است. چه از f/2 استفاده کنید یا f/16، دوربینتان برای هر دو از یک دیافراگم استفاده خواهد کرد ( جدا از بعضی دوربین ها در حالت لایو ویو یا لنزهای قدیمی که فقط تنظیمات دستی دیافراگم دارند).

شاید این موضوع برای عکاسان منظره اهمیتی نداشته باشد اما برای دیگر عکاسان مهم است. حداقل این است که از منظره یاب روشن تر (هنگام استفاده از دوربین DSLR) که به کمک لنزهایی با بزرگترین اندازه دیافراگم ایجاد می شود لذت خواهید برد و خب داشتن قابلیت فوکوس در نور کم هیچوقت بد نیست!

نوردهی فلاش (Flash exposure)

اگر از اسپید لایت (speedlight) یا حتی استروب (strobe) استفاده می کنید؛ مهم است بدانید که دیافراگم نقش کاملا متفاوتی برای کنترل نوردهی فلاش دارد. در حالی که در عکاسی با فلاش، نقش سرعت شاتر، کنترل نور محیط است؛ کار دیافراگم این است که صرفاً میزان نوری را که دوربین می تواند از یک فلاش بگیرد؛ تنظیم کند.

چارت دیافراگم لنز برای مبتدیان

بدون شک دیافراگم مبحثی است که می تواند برای مبتدیان بسیار پیچیده باشد. همانطور که در این مقاله دیدید؛ دیافراگم بسیاری از متغیرهای عکس هایتان را تغییر می دهد که درک همه ی آنها کار ساده ای نیست. این چارت برای مبتدیانی است که هنوز با درک دیافراگم دست و پنجه نرم می کنند و تمام تاثیرات مهم دیافراگم و اصطلاحاتی که عکاسان با آنها تنظیمات را توصیف می کنند، پوشش می دهد.

برای درک بهتر چارت زیر را اضافه میکنیم که برای نشان دادن تاثیر دیافراگم روی نوردهی، عکس مربوط به آن دیافراگم روشن تر یا تیره تر نشده و و فقط به نوشتن “روشن ترین” یا “تیره ترین” اکتفا کردیم.

سوالات رایج درباره دیافراگم (Aperture) در عکاسی

دیافراگم چیست؟

دیافراگم را می توان به عنوان دهانه ی لنز تعریف کرد که نور از آن عبور می کند تا به دوربین برسد. برای بیان اندازه باز شدن آن که توسط لنز یا خود دوربین کنترل می شود اینگونه عمل می کنند: f/1.4

چگونه دیافراگم عمق میدان (Depth of field) را تغییر می دهد؟

عمق میدان به نزدیک ترین و دورترین اجسام در یک عکس اشاره دارد که به طور قابل قبولی شارپ به نظر برسند. به طور کلی، دیافراگم بزرگ منجر به تار شدن مقدار زیادی از پیش زمینه و پس زمینه می شود که در این صورت می گوییم عمق میدان کم است. از سوی دیگر دیافراگم کوچک منجر به تاری مقدار کمی از پیش زمینه و پس زمینه شده که در این صورت هم می گوییم عمق میدان زیاد است.

چگونه دیافراگم بر سرعت شاتر (Shutter speed) تاثیر می گذارد؟

بازتر شدن دیافراگم لنز اجازه می دهد تا نور بیشتری به دوربین وارد شود که این به عکاس این امکان را می دهد تا عکسی با نور مناسب را با سرعت شاتر بیشتری ثبت کند. از سوی دیگر با کوچک تر شدن دیافراگم، میزان نور ورودی به دوربین کاهش پیدا می کند که باعث می شود عکاس از سرعت شاتر کمتری برای گرفتن عکسی با همان میزان روشنایی استفاده کند.

چگونه دیافراگم بر بوکه (Bokeh) تاثیر می گذارد؟

بوکه به کیفیت بخشی از عکس که خارج از فوکس است گفته می شود. استفاده از دیافراگم بزرگ باعث ایجاد نقطه های نوری بزرگ می شود و با کوچک کردن دیافراگم، نقطه ها نیز کوچکتر شده و شکلشان هم تغییر می کند مثلا شکل هفت ضلعی می گیرند. شکل این نقاط به شکل تیغه های دیافراگم بستگی دارد. در اینجا دو بوکه گرفته شده توسط f/2.8 وf/4  داریم.

حداکثر اندازه دیافراگم (Maximum aperture) لنز کدام است؟

حداکثر اندازه دیافراگم یعنی میزانی که دهانه لنز می تواند باز شود. مقادیر آن را با  f-stop نشان می دهند مانند f/1.4 و آن را در کنار اسم لنز بیان می کنند مثلا Nikon 35mm f/1.4 حداکثر دیافراگم f/1.4 دارد در حالیکه Nikon 50mm f/1.8 حداکثرش f/1.8 است. در بعضی از لنزها حداکثر دیافراگم می تواند بسته به فاصله کانونی تغییر کند؛ برای مثال لنز Nikon 18-55mm f/3.5-5.6 دارای حداکثر f/3.5 در 18mm و f/5.6 در 55mm است.

کدام دیافراگم برای عکاسی پرتره (Portrait photography) مناسب تر است؟

اگر قصد دارید عکسی با عمق میدان کم بگیرید طوریکه سوژه شارپ و پس زمینه ی عکس مات باشد؛ باید از دیافراگم های بزرگ مثل f/1.8 یا f/2.8 کمک بگیرید.

کدام دیافراگم  برای عکاسی منظره (Landscape photography) مناسب است؟

هنگام عکاسی منظره احتمالا می خواهید عمق میدان زیادی برای شارپنس بالای پیش زمینه و پس زمینه داشته باشید؛ بنابراین استفاده از لنزهای کوچک مثل f/8 یا f/11 بهترین نتیجه را خواهد داد.

داشتن دیافراگم کوچک بهتر است یا بزرگ؟

این تماما به نوع عکاسی بستگی دارد. دیافراگم هایی مانند f/1.8 نور بیشتری را جذب می کنند در نتیجه میدان عمق کمتری خواهید داشت. در مقابل دیافراگم هایی مثل f/8 نور کمتری جذب کرده و در نهایت میدان عمق بیشتری می دهند. هر دوی این آنها در عکاسی کاربرد دارند، باید ببینید که از چه می خواهید عکس بگیرید و مایلید عکس چگونه باشد.

آیا دیافراگم روی فوکوس (focus) تاثیر می گذارد؟

تغییر اندازه دیافراگم بر فوفکوس تاثیر می گذارد و بهتر است قبل از فوکوس، دوربین را روی دیافراگم مناسب تنظیم کنید. در دوربین های DSLR پیشنهاد می کنیم که برای کاهش اثرات منفی تغییر نقطه فوکس، از لایو ویو و انتخاب دیافراگم مناسب استفاده کنید. این نکته بر اساس اصلی است که دوربین های DSLR روی بزرگترین دیافراگم فوکس می کنند.

روی کدام دیافراگم همه چیز روی فوکوس است؟

این موضوع به سایز سنسور دوربین، فاصله کانونی آن و فاصله دوربین تا سوژه بستگی دارد. عموما دیافراگم های کوچکی مثل f/8 به عکس عمق میدانی زیادی می دهد و در نهایت می توانید عکسی با شارپنس سرتاسری داشته باشید. البته اگر سوژه به دوربین خیلی نزدیک است یا باید ازآن فاصله بگیرید یا اندازه دیافراگم را کوچکتر کنید که عکس شارپ باشد.

دیافراگم چگونه روی شارپنس (sharpness) تاثیر میگذارد؟

یک دیافراگم بزرگ، عمق میدانی کمی به ما می دهد که باعث می شود همه چیز دز پیرامون سوژه تار شود. این دیافراگم ها نقاط ضعف طراحی لنز را بیشتر نمایان می کنند و منجر به ابیراهی قابل مشاهده در عکس می شوند. در مقابل دیافراگم های کوچک عمق میدانی زیاد و شارپنس بیشتری می دهند و نیز ابیراهی را کمتر نمایان می کنند یا ممکن است آن را نمایان نکنند.

کدام دیافراگم برای شارپنس بهتر است؟

اکثر لنزها قادر به ارائه ی شارپنس بالا روی دیافراگم های بزرگ نیستند و برای همین به این منظور باید از دیافراگم های کوچک مثل f/5.6 استفاده کرد. البته که بهترین دیافراگم یک لنز به طراحی اپتیکال لنز بستگی دارد.

از چه دیافراگمی برای ایجاد پس زمینه ی تار (blurry background) استفاده کنم؟

برای تار کردن هر چیزی غیر از سوژه و در واقع جدا کردن سوژه از پس زمینه باید دیافراگم بزرگ انتخاب کنید و تا جای ممکن به سوژه نزدیک شوید. برای مثال اگر از لنز پرایم 50mm f/1.8 استفاده می کنید باید از دیافراگم f/1.8 و فاصله کم از سوژه کمک بگیرید. اگر با لنز زوم عکس می گیرید روی بیشترین فاصله کانونی زوم کرده و بزرگترین دیافراگم را انتخاب کنید و به سوژه نزدیک شوید. مثلا اگر با 18-55mm f/3.5-5.6 عکس می گیرید؛ روی 50mm زوم کنید، دیافراگم f/5.6 را انتخاب کنید و به سوژه نزدیک شوید.

کدام دیافراگم بیشترین مقدار نور را جذب میکند؟

بزرگترین دیافراگم لنز؛ مثل f/1.4

کدام دیافراگم کمترین مقدار نور را جذب میکند؟

کوچک ترین دیافراگم؛ مثل f/22

در پایان

دیافراگم یک تنظیم مهم در عکاسی است و روی چندین فاکتور عکس تأثیر می گذارد. دیافراگم کوچک باعث می شود عکس های شما تاریک تر شود، عمق میدان را افزایش داده، پراش نور را افزایش می دهد، ابیراهی را کم کرده و به ایجاد یک استاربرست زیبا کمک می کند. دیافراگم بزرگ دقیقا برعکس عمل می کند. نیازی به نگرانی نیست؛ با تمرین همه ی این مطالب برایتان جا می افتد.

با دانستن اهمیت دیافراگم دیگر جای تعجب نیست که چرا اکثر اوقات عکاسان از حالت دستی دیافراگم دوربین استفاده می کنند. برای گرفتن عکس های خوب لازم است کاملا با دیافراگم آشنایی داشته باشید و بتوانید انواع کاربرد آن را اعمال کنید.

مثل همیشه بهتر است این مطالب را خودتان یاد بگیرید. سوژه ای جالب برای عکاسی پیدا کنید و دانش جدید خود را به کار بگیرید. هرچه بیشتر عکس بگیرید، بیشتر یاد خواهید گرفت. دیافراگم نیز از این قاعده مستثنی نیست.