شما تصمیم گرفتهاید یک فیلم بسازید. بازیگران منتخب حرف ندارند، فیلمنامه عالی است، طراحی صحنه بیعیب و نقص است، تنها چیزی که نیاز دارید نورپردازی فیلم و تجهیزات مناسب به منظور ساخت یک استایل منحصر به فرد برای فیلم است. به نظر راحت میرسد، نه؟ باید بگوییم که نه راحت نیست!
یکی از چالش برانگیزترین و مهمترین کارهای مربوط به ساخت فیلم، انتخاب نورپردازی مناسب برای فیلم است. نورپردازی تاثیر مستقیمی بر حس و حال هر صحنه و شیوهی روایت داستان دارد و به کمک آن میتوان مخاطب را غرق فیلم کرد.
هنگام انتخاب کیت روشنایی (lighting kit) با گزینههای بسیار زیادی روبرو خواهید شد. در این مقاله آکادمی هنر میخواهیم هر کدام از این گزینهها را بررسی کنیم و تکنیکهای نورپردازی را هم به طور کامل یاد بگیریم.
تکنیکهای نورپردازی فیلم
وقتی صحبت از نورپردازی فیلم میشود، اصطلاحات زیادی وجود دارد که لازم است با آنها آشنا باشید. در زیر فهرستی از رایجترین اصطلاحات نورپردازی را مشاهده میکنید:
نور کلیدی (Key Light) چیست؟
منبع نور اصلی مورد استفاده در فیلم، ویدیو و عکاسی، نور کلیدی نام دارد. Key Light شدیدترین نور موجود در صحنه است و به صورت مستقیم به سوژه تابیده میشود. هنگامی که بیش از یک منبع نور در صحنه موجود است، معمولا منبع نوری که بیشترین تأثیر را روی سوژه دارد و ابعاد آن را برجسته میکند، نور کلیدی است.
بنابراین اصطلاح نور کلیدی به نوع خاصی از تجهیزات نورپردازی اشاره نمیکند و در واقع منبع نوری است که می تواند لامپ باشد یا یک فلاش نصب شده روی دوربین.
نور پرکننده (Fill Light) چیست؟
هنگام استفاده از نور کلیدی احتمالا متوجه سایههایی که روی سوژه ایجاد میشود، شدهاید. برای از بین بردن این سایهها از نور پرکننده استفاده میشود. به منظور متعادل کردن نور و خنثی کردن سایهها در اکثر اوقات منبع نور پرکننده را روبروی منبع نور کلیدی قرار میدهند؛ شدت نور این منبع از نور کلیدی کمتر است.
نور پس زمینه (Back Light) چیست؟
همانطور که از اسمش پیداست نور پس زمینه از پشت و کمی بالاتر از سوژه، آن را روشن میکند. اگر پس زمینه تیره است میتوانید از این نور برای تفکیک سوژه از پس زمینه استفاده کنید. در بعضی مواقع سوژه تخت و دو بعدی به نظر میرسد که افزودن Back Light عمق خوبی به آن میبخشد.
تا اینجا با اصلیترین منابع نور یعنی نور کلیدی، پرکننده و پسزمینه آشنا شدید. خوب است بدانید این سه نور، نوعی نورپردازی به نام “نورپردازی سه نقطهای” را تشکیل میدهند که در ادامه با آن بیشتر آشنا خواهیم شد. فعلا بیایید به باقی اصطلاحات رایج نورپردازی فیلم نگاهی بیاندازیم.
نور جانبی (Sidelight) چیست؟
نور جانبی از پهلو به سوژه تابیده شده و آن را روشن میکند. از کاربردهای مهم این نور، خلق فضای دراماتیک است. استفاده از نور جانبی در دورهی محبوبیت فیلمهای نوآر (Noir) بسیار رایج بود و همچنان در نورپردازی سایه روشن یا كیاراسكورو (chiaroscuro lighting) مورد استفاده قرار میگیرد.
نور پرکتیکال (Practical Light) چیست؟
آباژور، لامپهای کف، تلویزیون، چراغ قوه و حتی یک شمع اگر که هنگام ضبط یک شات در صحنه حضور داشته باشند، نور پرکتیکال محسوب میشوند.
استفاده از هر نوع روشنایی که شدت نور آن قابل تنظیم باشد، مثل لامپ های LED کاربرد بسیاری در نور پرکتیکال دارد.
نورپردازی Motivated چیست؟
کاربرد نورپردازی Motivated به استفاده از نور پرکتیکال گره خورده است. از این نور برای تقویت یا تقلید از نور پرکتیکال استفاده میشود؛ مثلا اگر نور پرکتیکال موجود در صحنه یک شمع باشد که نور کافی ندارد، میتوان نور آن را با استفاده از یک منبع نور دیگر (Motivated) با همان تناژ رنگی، تقویت کرد.
دیفیوژن (Diffusion) چیست؟
اگر شدت نور منبع بیش از حد باشد، با استفاده از یک دیفیوزر یا پخش کنندهی نور میتوانید شدت آن را کم کنید. این کار مخصوصا زمانی که نور پس زمینه شدیدتر از نور کلیدی است کاربرد دارد. با دیفیوزر میتوانید نور شدید خورشید را هم متعادل کرده و سایههای نرمی ایجاد کنید.
انعکاس نور (Bounce Light)
با تاباندن نور روی یک سطح، انعکاس نور از آن سطح را خواهیم داشت که به این نور منعکس شده، Bounced میگویند. این “سطح” میتواند هر چیزی باشد که نور را منعکس کند با این حال ابزارهایی مخصوص این کار هم وجود دارد. از رفلکتورهای رایج میتوان به ابریشم، رفلکتورهای فلزی و صفحات فومی اشاره کرد.
همچنین میتوانید از دیوار، سقف یا حتی یک ورق سفید (یا رنگی) یا چادر عکاسی برای انعکاس نور استفاده کنید.
نور محیطی (Ambient Light) چیست؟
نور محیطی به هر نور موجود در صحنه میگویند که میتواند نور خورشید، چراغهای خیابان یا هر منبع نور دیگری باشد.
شدت نور
شدت نور به میزان روشنایی یک منبع نور و توان آن اشاره دارد که بسته به نوع لامپ متفاوت است. درک تعریف شدت نور به همین اندازه آسان و کنترل آن همینقدر سخت!
نور نرم (Soft Light) چیست؟
نور نرم به اندازهی منبع نور، نوع منبع نور و محل قرارگیری آن نسبت به سوژه بستگی دارد. برای مثال به کمک یک منبع نور بزرگ یا یک دیفیوزر میتوانید نور نرم ایجاد کنید. خاصیت نور نرم ایجاد سایههای نرم است.
نور سخت (Hard Light) چیست؟
همانند نور نرم، ایجاد نور سخت نیز به اندازهی منبع نور بستگی دارد. یک منبع نور کوچک میتواند نور سخت ایجاد کند. ویژگی نور سخت ایجاد سایههای زاویهدار و سخت است که اغلب به طور ناخواسته حین فیلمبرداری ایجاد میشوند.
زیبایی نورپردازی فیلم در این است که تغییر مکان منبع نور به تنهایی میتواند کاربرد هر یک از نورهایی که در بالا به آنها اشاره کردیم را تغییر دهد؛ مثلا ممکن است یک تلویزیون در صحنه داشته باشیم که نور پرکتیکال محسوب میشود اما میتواند نور کلیدی نیز باشد.
شکل دهی نور
میخواهیم یک پله جلوتر برویم و تصمیم بگیریم که سایه ها کجا بیافتند و چه شکلی داشته باشند! در واقع میخواهیم به نور شکل بدهیم. برای این کار لازم است بدانیم که نبود نور هم به اندازهی وجود و انعکاس نور مهم است. در اینجا برخی از رایجترین ابزارهای شکلدهی نور را بررسی میکنیم.
فلگ سیاه (Black Flag) چیست؟
فلگ سیاه اساسیترین ابزاری است که برای شکل دادن به نور در فیلم استفاده میشود. نام دیگر آن کاتر (cutter) است و معمولا در قالب مستطیل و مربع ارائه میشود. فلگ را جلوی منبع نور قرار داده و با این کار به آن شکل میدهند.
اسکرتینگ (Skirting) چیست؟
استفاده از اسکرت -وسیلهای پارچهای که میتوان گفت شبیه دامن است و دور منبع نور را میگیرد – از پخش نور روی سقف و دیوارها جلوگیری میکند و جهت نور را تغییر می دهد. روی اسکرت را معمولا با پارچهای مشکی میپوشانند تا نور فقط به زمین بتابد. دامنی شکل بودن اسکرت باعث ایجاد حجم و بعد میشود.
سینه فویل (Cinefoil) چیست؟
سینهفویل یک فویل آلومینیومی سیاه مات است که بسیار انعطافپذیر بوده و میتوانید آن را به هر شکلی که میخواهید فرم دهید. این فویل برای متمرکز کردن نور در یک نقطه بسیار کاربردی است.
گرید (Grid) چیست؟
گریدها نور را به قسمتی محدود میکنند و این کار باعث میشود نوری که روی سوژه میافتد شبیه نور نورافکن به نظر برسد. گریدها کنترل خوبی برای متمرکز کردن نور به شما میدهند.
کوکی (Lighting Cookies) چیست؟
کوکالوریس (cucoloris) یا کوکی، با الگوهای خاصی به نور شکل میدهد. تقریبا از هر چیزی میتوان به عنوان کوکی استفاده کرد؛ چیزهایی مانند شاخههای درخت، پارچه یا الگوهایی که برای نورپردازی ساخته شده است.
تکنیک های نورپردازی فیلم
نوع نورپردازی |
ویژگی |
نحوه استفاده |
نور طبیعی |
واقعی به نظر میرسد | – استفاده از نور طبیعی صحنه
– استفاده از فلگ یا صفحاتی برای کاهش شدت نور یا انعکاس آن – استفاده از دیفیوزر – برای استفاده از این نور حتما باید به ساعت فیلمبرداری توجه شود – در انتخاب لوکیشن فیلمبرداری دقت شود |
نور کلیدی |
– انداختن نور روی بازیگر یا سوژه
– شدیدترین نور موجود در کادر |
– منبع نور اصلی در نورپردازی سه نقطه ای
– منبع نور کلیدی را خیلی نزدیک به دوربین قرار ندهید تا سوژه خنثی به نظر نرسد |
نور High Key |
– کاهش طیف نور و سایه
– خلق فضای رویاگونه و مثبت |
– افزایش نور کلیدی
– استفادهی بسیار از نور پرکننده – استفاده از دیفیوزر و پخش کنندهی نور |
نور Low Key |
– تاکید بر نقاط تاریک و سایهها
– خلق تعلیق و ابهام |
– استفاده از منابع نور کوچک
– استفاده از رفلکتور |
نور پرکننده |
– از بین بردن سایههایی که نور کلیدی ایجاد کرده است | – نور پرکننده را درست مقابل منبع نور کلیدی قرار دهید
– شدت نور باید کمتر از نور کلیدی باشد |
نور پس زمینه |
– تفکیک بازیگر یا سوژه از پسزمینه
– ایجاد حجم و سه بعدی نشان دادن صحنه |
– منبع نور را پشت سوژه قرار دهید
– باید کمی بالاتر از سوژه قرار گیرد – هنگامی که با زاویه پشت سوژه قرار میگیرد به آن کیکر (Kicker) میگویند – یک ضلع نورپردازی سه نقطهای |
نور پرکتیکال |
– مناسب برای شاتهای عریض و بدون کات
– عمق میدانی خوبی به صحنه میدهد |
– استفاده از وسایلی مانند لامپ، شمع، تلویزیون و غیره
– استفاده از دیمر برای کنترل شدت نور – استفاده از نور Motivated برای تقویت شدت نور پرکتیکال |
نور سخت |
– خلق فضای دراماتیک
– ایجاد سایه و ضد نور – جلب کردن توجه مخاطب به بخش خاصی از کادر |
– استفاده از نور خورشید
– استفاده از کیکر و نور پرکننده – کاهش نور با دیفیوزر و فلگ |
نور نرم |
– خلق فضای احساسی
– زیبا نشان دادن بازیگر – جوان نشان دادن او -کاهش سایه |
– استفاده از منبع نور بزرگ
– افزایش نور کلیدی و استفاده از نور پرکننده – استفاده از دیفیوزر |
انعکاس نور |
– نور را به صورت یکدست پخش میکند
– افزایش روشنایی سوژه |
– استفاده از صفحات سفید یا رفلکتور
– رفلکتور یا صفحه را رو به سوژه بگیرید و نور را مستقیما به رفلکتور بتابانید |
نور جانبی |
– خلق دراما
– روشنایی سوژه – ایجاد کنتراست |
– منبع نور را کنار سوژه قرار دهید
– اگر از دیفیوزر استفاده نکنید سایههای سخت ایجاد میکند – از باونس کارت استفاده کنید |
نور Motivated |
– تقلید از نور طبیعی مانند نور خورشید، ماه یا لامپ
– تقویت نور پرکتیکال |
– برای اینکه طبیعی به نظر برسد از فلگ، ژل رنگی یا فیلتر استفاده کنید |
نور محیطی |
– روشنایی صحنه | – استفاده از هر نور محیطی موجود در صحنه
– به زمان و محل فیلمبرداری توجه کنید |
اکثر تعاریفی که در بالا ارائه شد در واقع تکنیک های نورپردازی محسوب میشوند. با این حال هنوز هم تکنیکهایی وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهیم شد.
تکنیک نورپردازی سه نقطه ای (Three Point Lighting)
روشنایی سه نقطه ای اساسی ترین نوع نورپردازی در صنعت فیلمسازی است. نورهای تشکیل دهندهی این نورپردازی عبارتند از: نور کلیدی، نور پر کننده و نور پسزمینه. به کمک این سه میتوانیم به سوژه بعد و حجم دهیم و آن را از پسزمینه تفکیک کنیم.
محل قرارگیری منابع نور در این تنظیمات به ایجاد اتمسفر و احساسات مختلف در تصویر کمک میکند.
تکنیک نورپردازی High-Key
نورپردازی High-key به استفاده از منبع نور یا تجهیزات خاصی اشاره ندارد بلکه یک سبک نورپردازی است که در فیلمبرداری و عکاسی استفاده میشود. به کمک این سبک نورپردازی میتوان سوژه را با نور پرکننده روشن کرد و سایههای نرمی بوجود آورد. نور پرکننده میزان نور محیطی موجود در صحنه را افزایش داده و موجب کاهش کنتراست میشود.
تکنیک نورپردازی Low-Key
نورپردازی Low-Key کاملا برعکس نورپردازی High-Key است.
این نورپردازی باعث میشود صحنه بسیار تاریک شود و بالطبع سایههای بیشتری نیز داشته باشیم. نور پرکننده تقریبا هیچوقت در این تکنیک استفاده نمیشود و تمرکز و تاکید بیشتر روی خلق سایه هاست. برای درک بهتر این تکنیک، صحنهای از یک فیلم ترسناک را به یاد بیاورید.
انواع تجهیزاتی که در نورپردازی فیلم استفاده میشوند
تا اینجا در مورد تنظیمات روشنایی و اصطلاحاتی که در فیلمسازی استفاده میشود صحبت کردهایم؛ اکنون قصد داریم انواع تجهیزات و لامپهای تشکیل دهندهی منابع نور را بررسی کنیم.
چراغ Open-Faced
از این چراغها برای نورپردازی شدید و ایجاد سایههایی با کنتراست بالا استفاده میشود. چراغ Open-Faced یک چراغ ساده است که یک رفلکتور در اطراف لامپ خود دارد. از معروفترین این چراغها میتوان به “Redhead” 800 وات و “Blonde” 2000 وات اشاره کرد.
فرسنل (Fresnels)
فرسنل دارای یک لنز بسیار خاص است. لنز به دایرههای متحدالمرکز تقسیم شده که این امر باعث نازکتر شدن آن میشود. نور تابیده شده از فرسنل یکنواخت و یکدست است و با تغییر فاصلهی بین لامپ یا رفلکتور با لنز، اندازهی پرتو آن میتواند از سطحی وسیع به یک نقطه تغییر کند.
چراغ تنگستن (Tungsten Lights)
چراغهای تنگستن عضوی از خانوادهی لامپهای رشتهای اند که تا سالهای پیش در خانههایمان داشتیم.
تفاوت اساسی بین آنها این است که در این چراغها از لامپهایی استفاده میشود که دارای چرخهی هالوژن اند؛ گاز هالوژن تحت فشار داخل لامپ کمک میکند تا فلز تنگستن تبخیر شده دوباره به رشته برگردد.
دمای این چراغها بسیار بالاتر از لامپهای تنگستنی رشتهای است که این ویژگی به آنها امکان داشتن دمای رنگ بالاتر و روشنایی بیشتر را میدهد. چراغهای تنگستن نور گرمی تولید میکنند که برای اصلاح آن و شبیه سازی نور طبیعی روز، میتوان از ژلهای آبی رنگ استفاده کرد.
از این منبع روشنایی معمولا برای نورپردازی فضای داخلی استفاده میشود.
مزایای استفاده از چراغ تنگستن:
مقرون به صرفه
مانند لامپهای فلورسنت حاوی جیوه نیست
نسبت به لامپهای رشتهای عمر نسبتا طولانیتری دارد
معایب استفاده از چراغ تنگستن:
بسیار داغ میشود
مصرف برق زیادی دارد
نمیتوان به این نوع لامپ دست زد – بسیار حساس به روغن هستند
چراغ های HMI
HMI مخفف Hydrargyrum، یک چراغ حاوی بخار جیوه است که با هالیدهای فلز مخلوط شده است. قوس الکتریکی بین دو الکترود، بخار جیوه و هالیدهای فلز را تحریک میکند و در نتیجهی این اتفاق نور بسیار زیادی ایجاد میشود. چراغهای HMI توانایی تولید 85 تا 108 لومن بر وات را دارند که میشود چیزی حدود چهار برابر لامپهای رشتهای معمولی.
مخلوط گازهای موجود در یک چراغ HMI میتواند نوری با دمای رنگ 6000K تولید کند که به نور طبیعی خورشید بسیار نزدیک است. از مدولاسیون پهنای پالس (Pulse width modulation) میتوان برای کنترل روشنایی چراغهای HMI استفاده کرد.
این چراغها منابع روشنایی بزرگی هستند که معمولا برای روشن کردن فضاهای بیرونی یا همانندسازی نور طبیعی در استودیوهای بسیار بزرگ استفاده میشوند.
مزایای استفاده از چراغهای HMI
شدت روشنایی بالایی دارد
نسبت به لامپهای رشتهای بسیار کاربردیتر است
دمای رنگ بالایی دارد
معایب استفاده از چراغهای HMI
گران است اما هزینهی آن با تولید نور زیاد جبران میشود
مصرف برق بسیار بالا
برای احتراق قوس نیاز به بالاست خارجی دارد (حداکثر تا 70000 ولت)
در کنترل کردن میزان نور محدودیتهایی دارد و هنگام تغییر روشنایی، دمای نور به رنگ آبی متمایل میشود.
چراغ فلورسنت (Fluorescent Lights)
یک لامپ فلورسنت از بخار جیوه با فشار کم برای تولید نور ماوراء بنفش استفاده میکند و در نتیجه باعث میشود پوششی از فسفر در داخل لوله شیشهای بتابد و نور را در طیف مرئی منتشر کند.
روشنایی چراغ فلورسنت تقریبا به اندازهی HMI بوده و بسیار کارآمدتر از لامپ رشتهای است.
در حالی که LEDها با سرعت بسیار زیادی در حال جایگزینی چراغهای فلورسنت هستند؛ اما هنوز هم گاهی اوقات در تجهیزاتی که حاوی بانک لوله اند، از فلورسنت استفاده میشود. نور لولهها به طور معمول برای تنگستن یا نور طبیعی روز مناسب است، نرم و یکنواخت بوده و میتواند در فاصلهی نزدیک به سوژه مورد استفاده قرار گیرد.
مزایای استفاده از فلورسنت
دارای راندمان بالاتر از سایر تجهیزات
مصرف برق بسیار کم
بسیار مقرون به صرفه
عمر طولانی
قادر به تولید نور نرم در سطحی وسیع است
سبک وزن
معایب استفاده از فلورسنت
برخی از لامپهای فلورسنت که به طور خاص برای فیلم ساخته نشدهاند میتوانند باعث ایجاد سوسو شوند.
چراغ LED
فناوری LEDها نسبت به بقیه جدیدتر است و از نظر کارایی و روشنایی میتواند در صدر جدول تجهیزات نورپردازی فیلم قرار گیرد.
نور چراغهای LED میتواند با نور طبیعی روز یا تنگستن بالانس باشد؛ روشنایی آنها معمولا قابل کنترل است و دمای رنگ متغیری دارد. بسیاری از آنها دارای رنگهای مختلفی از طیف RGB اند که این ویژگی در سایر فناوریها امکان پذیر نیست. شاخص نمود رنگ (CRI) لامپ LED میتواند بیش از 90 باشد.
LED ها روز به روز در صنعت فیلمسازی محبوبتر میشوند. این چراغها با باتری نیز کار میکنند که این ویژگی حمل آنها را آسان کرده و نیازی به بالاست جداگانه یا کابل کشی سنگین نیست. پنلهای ساخته شده از چراغهای LED معمولا کوچک و جمع و جور اند اما برای شرایط خاص، در سایزهای بزرگ نیز موجود میباشند.
مزایای استفاده از LED
نورپردازی یکدست و نرم
بدون اشعه ماوراء بنفش
دارای بیشترین بازده بین همهی تجهیزات نورپردازی فیلم
مصرف برق کم، میتواند با باتری هم کار کند
انعطاف پذیر در تنظیم نور
عمر طولانی
بدون خطر انفجار
معایب استفاده از LED
در بعضی موارد قیمت بالایی دارند
دمای رنگ و CRI
دمای رنگ (Color Temperature)
دمای رنگ به رنگ تابیده شده از جسم سیاه در دمای معینی گفته میشود. یعنی چه؟
اگرنوری به یک جسم سیاه تابیده شود، همهی نور توسط آن جذب شده و هیچ نوری منعکس نمیشود. حالا اگر جسم سیاه گرم شود، در دماهای مختلف رنگهای متفاوتی ایجاد میکند؛ به این رنگها دمای رنگ میگویند که بر حسب کلوین بیان میشود. هرچه عدد دمای رنگ کمتر باشد، نور گرمتر و هرچه بیشتر باشد، نور سردتر است.
نور تابیده شده میتواند گرم (زرد / نارنجی) یا سرد (آبی) باشد و تشخیص این موضوع برای چشمان ما بسیار راحت است. با این حال دمای رنگ منابع نور، مخصوصا ترکیب چندین دمای رنگ مختلف در نورپردازی فیلم بسیار سخت و مهم است.
منبع دما
1700 K: شعلهی کبریت
1850 K: شعلهی شمع، غروب/ طلوع خورشید
2،700-3،300 K: لامپ رشتهای
4،100–4،150 K: نور ماه
5000 K: نور افق
6500 K: روشنایی روز، ابری
15،000–27،000 K آسمان آبی صاف و قطبی
CRI
CRI مخفف Color Rendering Index و به معنی شاخص نمود رنگ است و به توانایی یک منبع نور در آشکارسازی صحیح رنگ یک جسم در مقایسه با یک منبع نور ایده آل یا طبیعی اشاره دارد. بالاترین CRI ممکن 100 است و به یک جسم کاملا سیاه نسبت داده میشود (منبع نور تنگستن و خورشید هر دو کاملا سیاه هستند.)
جمعبندی
همانطور که میدانید تقریبا تمام تجهیزات نورپردازی فیلم کاربرد خاص خود را دارند و اگر به صحنهی ضبط یک فیلم بروید احتمالا همهی موارد ذکر شده را در آن جا خواهید دید. اگر در فکر تهیه یا اجارهی یک کیت نورپردازی هستید، بهتر است ترکیبی از انواع چراغها و تجهیزات را تهیه کنید تا بتوانید هر صحنه را دقیقا همانطور که میخواهید نورپردازی کنید.
حالا دیگر همه چیز را دربارهی نورپردازی فیلم و تجهیزات آن میدانید؛ وقت آن است که دست به کار شوید.