صحنه (setting) چیست؟ صحنه دو عنصر اصلی دارد: “مکان” و “زمان“. در یک رمان، بستری است که مکان و زمان داستان در آن اتفاق می افتد. اهمیت صحنه چیزی بیش از اشاره به مدت زمانی خاص یا مکانی جغرافیایی است که پیش زمینه ی اعمال شخصیت هاست. صحنه پردازی، موضوع اصلی (plot) داستان را شکل می دهد.
موارد استفاده از “مکان” در داستان:
مکان در داستان اهداف و کاربردهای مختلفی دارد، که در زیر به تعدادی از آنها میپردازیم.
1. مکان وقوع داستان به بیان حس و حال داستان کمک می کند. فرض کنید مکان داستان ما جنگلی تاریک و ترسناک است؛ طبیعتا ترس بیشتری نسبت به یک دشت روشن از نور آفتاب به خواننده منتقل می شود.
2. مکان، سبک زندگی شخصیت های داستان را تحت تاثیر قرار می دهد. شخصیتی که در یک شهر یا روستای کوچک زندگی می کند، زندگی و درک بسیار متفاوتی از شخصیتی که در یک شهر بزرگ زندگی می کند دارد.
3. مکان می تواند در بستر زمان داستان دستخوش تغییراتی شود. با استفاده از این تغییرات می توانیم تاثیر محیط بر زندگی و احساسات و نگرش شخصیت های داستان را نشان دهیم. برای مثال در رمان “باری دیگر برایدزهد” (Brideshead Revisited) نوشته ی اِوِلین وو (Evelyn Waugh)، یکی از شخصیت های داستان به دیدن خانه ای قدیمی که مربوط به زمان جوانی او می شد رفته و خانه را مخروبه میابد و این اتفاق، حس نوستالژیک غمناکی به او می دهد. در اینجا نویسنده با ایجاد تغییراتی در مکان، حس “از دست دادن” را القا می کند.
موارد استفاده از “زمان” در داستان:
تنها در صورتی میتوانیم به سوال “صحنه (setting) در داستان نویسی چیست؟” پاسخ کاملی بدهیم که به عنصر زمان هم بپردازیم. زمان در یک داستان، به عنوان مثال دوره تاریخی یا دوره ای که داستان می گذرد، به اندازه مکان حیاتی است:
1. مانند مکان، زمان نیز بر اتفاقات احتمالی و سبک زندگی شخصیت ها، تصمیمات و انتخاب های آنان تاثیر گذار است. صحنه موضوع اصلی را هدایت میکند. دوران ویکتوریایی انگلستان را در نظر بگیرید؛ شخصیت های مربوط به این دوران زندگی مشکل تر و حق انتخاب های کمتری نسبت به شخصیت های انگلستان مدرن دارند. به طور مثال، زنان در انگلستان مدرن دیگر اردواج اجباری نمیکنند.
2. زمان داستان به خواننده می گوید که چه تکنولوژی هایی در دسترس است. مثلا در داستان های قدیمی از ابزارهای دستی برای شستن لباس صحبت شده که طبیعتا خوانندگان مدرن امروزی هیچ ایده ای نسبت به ماهیت آن ندارند!
3. زمان همچنین تغییرات و پیشرفت های مربوط به شخصیت ها و موضوع اصلی (plot) را عیان می کند؛ مثل تغییراتی که حکومت متحمل می شود، اکتشافات تازه ی علمی، باورهای اجتماعی و فرهنگی.
اکنون که در این مقاله ی آکادمی هنر با مواردی از کارکرد مکان و زمان در صحنه پردازی آشنا شدیم؛ به شرح پنج نکته ی مهم برای به کار گیری مطلوب این دو عنصر در داستان می پردازیم:
تحقیق کنید و طرح بریزید.
درباره ی مکانی که برای داستان انتخاب کرده اید تحقیق کنید. اگر مکانی و زمانی واقعی است، مثلا اگر داستان در روم باستان در حال وقوع است؛ از کتاب ها یا وبسایت هایی با این موضوع کمک بگیرید و اطلاعاتی راجع به معماری، جامعه، پوشش، باورها و فرهنگ آن دوره کسب کنید.
راه دیگری که برای پرداختن به مکان می تواند مفید باشد، کشیدن نقشه است. با داشتن نقشه ای دقیق می توانید توصیف بسیار بهتر و دقیق تری از مکان ها و جا به جایی شخصیت ها از مکانی به مکان دیگر داشته باشید. به خصوص اگر قصد نوشتن داستانی تخیلی دارید این کار به شما در ساخت و پرداخت هر چه بهتر آنچه در ذهنتان دارید کمک زیادی می کند.
اگر دقت کرده باشید بسیاری از کتاب های تخیلی در صفحات اول خود نقشه یا حتی شجره نامه ی خانوادگی دارند که هم به داستان رنگ واقعیت می بخشد و هم خواننده را تا انتهای کتاب در درک بهتر و دقیق تر داستان کمک می کند.
حتی اگر به طور کامل دنیای تخیلی خود را خلق می کنید، درک دقیقی از نحوه چیدمان دنیای خودتان برای کمک به تخیل خود به دست آورید. بسیاری از رمان‌های فانتزی با نقشه‌های شبه جزیره‌ها یا قاره‌ها شروع می‌شوند و به دنیای اسطوره‌ای و تخیلی حس قوی‌تری از واقعیت ملموس می‌دهند.
به مکان هم به اندازه ی شخصیت ها، جزئیات اختصاص دهید.
ما به عنوان نویسنده به شخصیت های داستانمان “صدا” می دهیم تا حس کنند که واقعی اند و فقط شخصیت هایی دو بعدی نیستند. منظور از صدا، باور و افکار و ویژگی های خاص هر شخص است. در مورد مکان نیز باید این چنین عمل کنیم و مانند وقتی که به شخصیتی جان میدهیم، صدا و ویژگی هایی به مکانمان اختصاص دهیم:
- توصیف دقیق و فیزیکی مکان، آن را در ذهن خواننده ماندگار و متمایز می کند.
از خود بپرسید چه چیزی در صحنه پردازی داستانتان پررنگ است؟ آیا مشخصات یا مختصات دقیقی در آن وجود دارد؟ اتمسفر و فضای داستان افسرده و تاریک است یا شهر و روستای کوچک و سرزنده ای را توصیف می کند؟
- مکان را توسعه دهید.
ببینید که در طول داستان چقدر مکان تغییر می کند؟ آیا انتخاب ها و عملکرد شخصیت ها روی محیط تاثیر دارد و برعکس؟ آیا شرایط آب و هوایی تغییر می کند؟ گذر زمان چه تاثیری بر مکان دارد و این موضوع چه تاثیری بر شخصیت ها می گذارد؟
از برنامه هایی چون Google Street View و ابزار مفیدی از این دست کمک بگیرید.
برای نوشتن و توصیف مکان هایی که هرگز از نزدیک ندیده اید، مشکلاتی وجود دارد. مثلا ممکن است اطلاعات شما به روز نباشد یا جای به خصوصی را برای سکونت شخصیت ها انتخاب کنید که منطقه ی گردشگری است و از این قبیل چیزها. برای حل این مشکلات ما این راهکارها را پیشنهاد می کنیم:
- از برنامه هایی مثل Google Street View استفاده کرده و به کمک آن گشت و گذاری مجازی در شهر بکنید.
- از طریق ایمیل یا هر راه دیگری که می شناسید با چند فرد محلی و ساکن آن منطقه گفت و گو کرده و اطلاعات مفیدی راجع به مکان انتخابی به دست آورید.
- وبسایت هایی با محتوای سبک زندگی و جامعه ی ساکنان آن منطقه پیدا کرده و آن ها را مطالعه کنید.
اگر هم مکانی تخیلی را برای داستانتان در نظر گرفته اید؛ از قوه ی تخیل خود کمک بگیرید و مثلا تصور کنید که اگر چنین جایی روی نقشه وجود داشته باشد، این برنامه چه مکان هایی را به شما نشان خواهد داد.
خواننده نه فقط به وصف غذاها، پوشاک یا مکان، که به درک دنیای خلق شده توسط شما، از نگاه ساکنینش نیاز دارد.
منابع واقعی و تخیلی را جستجو کنید
هنگامی که می خواهید از یک تمدن تاریخی از دست رفته بنویسید؛ طبیعتا Google Street View به کارتان نمی آید و باید از کتاب های مرجع راجع به هنر، معماری و زندگی افراد در مکان و زمان انتخابی شما کمک بگیرید. اگر امکانش را دارید، از کتب نویسندگانی که در دوره ای که شما راجع به آن می نویسید زندگی کرده اند، استفاده کنید.
مثلا اگر زمان داستان شما مربوط به سال 350 قبل از میلاد مسیح است، می توانید آثار آن دوران (مثلا ارسطو) را بخوانید تا با طرز فکر و نگرش مردم آن زمان آشنا شوید.
اگر هم منابع قابل اتکا و واقعی زیادی در دسترس نبود، می توانید از کتاب های نویسندگان دیگر که زمان و صحنه پردازی مشابه به داستان شما را دارند، بهره بگیرید. اگر هم قصد نوشتن داستان تخیلی دارید که کافی است کمی خلاقیت به خرج دهید و از مکان های واقعی الهام گرفته و دنیای خود را خلق کنید!
- برای زمان و مکان، ویژگی های خاصی ابداع کنید.
اگر می خواهید صحنه پردازی داستانتان باور پذیر باشد باید در انتخاب ویژگی ها و عناصر آن احتیاط به خرج دهید. از پایه ای ترین عناصر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مکان: کشور، منطقه، شهر و نیز مکان های کوچک تر مثل مدرسه، بیمارستان یا هر جای دیگر بسته به داستانتان
- زمان (در طول سال): فصل یا مناسبات مربوط به آن مثل کریسمس
- زمان (در طول روز): در نظر گرفتن زمانی از روز برای بخش های مختلف داستان می تواند اتمسفر داستان را تحت تاثیر قرار دهد. مثلا شب می تواند رازآلود تر یا ترسناک تر از روز باشد.
- شرایط آب و هوایی: به عناصر طبیعی مثل آب و هوا نیز به اندازه ی دیگر عناصر ساختگی داستان اهمیت دهید.
قبل از پیش نویس داستان از جزئیات مهم ترین عناصر داستان یادداشت هایی تهیه کنید که بعدا در صورت نیاز بتوانید پیش نویستان را به کمک آن ها جزئی تر و شفاف تر کنید.
داستان‌هایی که عمدتاً مونولوگ یا دیالوگ درونی شخصیت‌ها هستند و هیچ درکی نسبت به محیط اطرافشان ندارند، می‌توانند احساس بی‌ثباتی داشته باشند. با استفاده از نکات بالا می توانید بین شخصیت ها و محیط داستان خود تعادل خوبی برقرار کرده و تاثیر این دو روی یکدیگر را نشان دهید.
